Suça İştirak Ne Demek (TCK m. 37 – 41)
Suça iştirak, ceza hukukunda, bir suç işleme kararının icrası kapsamında birden fazla kişi tarafından fikir ve eylem birliği içinde birlikte suç işlenmesi anlamına gelir.
Suça iştirak, Türk Ceza Kanunu’nun 37-41. maddeleri arasında düzenlenmektedir. Suça iştirak, suçun özel görünüş biçimlerinden bir tanesidir.
Suça İştirak Koşulları
Suça iştirak koşulları şu şekilde sayılabilir:
- Failin birden çok olması
- Suçun icrasına başlanması ve bütün ortaklar bakımından aynı olması
- Faillerin işlenen suça katkıda bulunması
- Faillerin suça katkısının nedensellik değeri taşıması
- İştirak kastının bulunması
Faillerin Birden Çok Olması
İştirakten bahsedebilmek için, tek failli suçlarda en az iki kişi, çok failli suçlarda ise bu suçların oluşması için gereken kişi sayısının üzerinde bir veya daha fazla kişi bulunmalıdır.
Suçun İcrasına Başlanılması ve Bütün Ortaklar Bakımından Aynı Olması
İştirakten söz edilebilmesi için suçun icra hareketlerine başlanmış olması gerekmektedir. Kanunda aksi belirtilmedikçe, suçun icrasına başlanmaksızın yalnızca suç işleme konusunda yapılan anlaşma, suça iştirak sayılmaz.
Faillerin İşlenen Suça Katkıda Bulunması
Suçun işlenmesine katkıda bulunmayan kişi, suça iştirak etmiş sayılmaz. Burada iştirak hareketi aktif olabileceği gibi ihmali de olabilir.
Faillerin Suça Katkısının Nedensellik Değeri Taşıması
Suç ortağının hareketi olmasaydı sonucun farklı olacağı ya da suçun gerçekleşmeyeceği düşünülüyorsa, bu hareket nedensellik değerine sahiptir.
İştirak Kastının Bulunması
İştirak kastından bahsedebilmek için failin yalnızca suça katıldığını bilmesi yeterli değildir. Aynı zamanda suça katılmayı istemesi de gereklidir.
Suça İştirak Biçimleri
Suça iştirak eden kişilerin sorumluluk statüleri, faillik ve şeriklik olarak ikiye ayrılır.
Fail, suçun kanuni tanımında yer alan fiili icra eden kişidir. Şerik ise, suçun işlenmesine katılan ancak fiili gerçekleştirmeyen kişidir.
Faillik Ne Demek?
Suçun yasal tanımında yer alan eylemi gerçekleştiren kişilerden her biri için ve suçun işlenmesinde başkasını araç olarak kullanan kişinin sorumluluk durumudur.
Müşterek Faillik Ne Demek?
Birden fazla kişinin, birlikte suç işleme kararı alarak ve eylem üzerinde ortak egemenlik kurarak suç işlemesi durumunda müşterek faillik söz konusu olur. Birlikte suç işleme iradesinin yanı sıra, fiile ortaklaşa hâkim olma durumu da müşterek faillik açısından önemlidir.
Müşterek faillik şartları aşağıda sayılmıştır:
- Birden fazla kişi, suçun yasal tanımında öngörülen eylemi birlikte işlemelidir.
- Failler arasında birlikte suç işleme kararı olmalıdır.
- Eylem kasten ve hukuka aykırı olarak işlenmelidir.
- İşlenen suç, özgü suç olmamalıdır.
Dolaylı Faillik Ne Demek?
Suçun işlenmesinde bir başkasının araç olarak kullanılmasına dolaylı faillik denir ve bu durumda bir başkasını araç olarak kullanan kişiye dolaylı fail denir.
Şeriklik Ne Demek?
Şeriklik, suçun icrasına katılmakla birlikte, kanuni tanımdaki haksızlığı gerçekleştirmeyen diğer suç ortaklarını ifade eder. Şeriklerin işlenen suçlardan sorumlu tutulabilmesi, bağlılık kuralı ile sağlanır.
Bağlılık kuralı, Türk Ceza Kanunu m. 40’da düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre: “Suça iştirak için kasten ve hukuka aykırı işlenmiş bir fiilin varlığı yeterlidir. Suçun işlenişine iştirak eden her kişi, diğerinin cezalandırılmasını engelleyen kişisel nedenler göz önünde bulundurulmaksızın kendi kusurlu fiiline göre cezalandırılır.
Özgü suçlarda, yalnızca özel faillik niteliğine sahip kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine katılan diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur. Suça iştirakten sorumlu tutulabilmek için, ilgili suçun en azından teşebbüs aşamasına gelmiş olması gerekir.”
Azmettirme
Azmettirme, belli bir suçu işleme konusunda henüz bir düşüncesi olmayan bir kişiye, bu suçu işleme kararının verdirilmesidir.
TCK m. 38/1’e göre; “Başkasını suç işlemeye azmettiren kişi, işlenen suçun cezası ile cezalandırılır. Üstsoy ve altsoy ilişkisinden doğan nüfuz kullanılmak suretiyle suça azmettirme halinde, azmettirenin cezası üçte birden yarısına kadar artırılır. Çocukların suça azmettirilmesi halinde, bu fıkra hükmüne göre cezanın artırılabilmesi için üstsoy ve altsoy ilişkisinin varlığı aranmaz.”
Suçu işleyen fail, kendisini azmettirenin istediğinden bambaşka bir suç işlemişse azmettirenin sorumluluğundan bahsedilemez.
Yardım Etme
Yardımda bulunma, bir başkasının kasten işlediği bir suçun gerçekleştirilmesine maddi veya manevi destek sağlamaktır. Yardım etmede müşterek faillikten farklı olarak, yardım eden kişi suç üzerinde hâkimiyet kurmaz, yalnızca suçun işlenmesini kolaylaştırır. Suça yardım eden kişi olarak iştirak, TCK m. 39’da düzenlenmiştir.
TCK m. 39’a göre; “Suçun işlenmesine yardım eden kişiye, işlenen suçun ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, on beş yıldan yirmi yıla; müebbet hapis cezasını gerektirmesi halinde, on yıldan on beş yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde cezanın yarısı indirilir. Ancak, bu durumda verilecek ceza sekiz yılı geçemez.”
Bu düzenlemeye göre, aşağıdaki hallerde kişi işlenen suçtan dolayı yardım eden sıfatıyla sorumlu olur:
- Suç işlemeye teşvik etmek veya suç işleme kararını kuvvetlendirmek veya fiilin işlenmesinden sonra yardımda bulunacağını vaat etmek.
- Suçun nasıl işleneceği hususunda yol göstermek veya fiilin işlenmesinde kullanılan araçları sağlamak.
- Suçun işlenmesinden önce veya işlenmesi sırasında yardımda bulunarak icrasını kolaylaştırmak.
- Suç Ortaklarının Kararlaştırılandan Farklı Bir Suç İşlemesi
- Suç ortakları arasında bir anlaşma olmasına rağmen, bunlardan biri veya birkaçı başka bir suçu işlemeye karar verirse, bu durumda sorumlulukları şöyledir;
- Suçu işleyen ortakların hareketleri, iştirak anlaşmasının kapsamı dışında kalıyorsa ortaya çıkan farklı suçtan yalnızca bu hareketleri yapanlar sorumlu olur.
- Suç ortaklarının hareketleri, iştirak anlaşmasının kapsamı içerisinde kalıyorsa ortaya çıkan farklı sonuçlardan daha ağır veya hafif olmasına bakılmaksızın bütün ortaklar sorumlu olur.
Özgü Suçlara İştirak
Özgü suçlara iştirak mümkündür. Fakat özgü suçlarda, yalnızca özel faillik niteliğini taşıyan kişi fail olabilir. Bu suçların işlenişine iştirak eden diğer kişiler ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu tutulur.
Çok Failli Suçlara İştirak
Yaygın kanının aksine, çok failli suçlara iştirak mümkündür. Çok faille suçlarda iştirakin mümkün olabilmesi için “tipik eylemde öngörülen sayıdan fazla kişinin” yani, zorunlu ortaklar dışında kalan kişilerin bir araya gelmesi gerekir. Çünkü tipik eylemde öngörülen sayıda kişinin bir araya gelmesi suçun kurucu unsuru olup iştirak sayılmaz.
Taksirli Suçlara İştirak
Taksirli suçlara iştirak mümkün değildir. Zira suça iştirak için kasten işlenmiş bir eylemin varlığı gerekir.
İştirakte Faile Verilecek Ceza
İştirakte, suça katılan her ortak aynı cezayı almaz. Faillik ve azmettirmeye verilen ceza, yardımda bulunmaya göre daha fazladır. TCK m.38’e göre başkasını suç işlemeye azmettiren kişi, işlenen suçun cezası ile cezalandırılır.
TCK m.39’a göre ise suçun işlenmesine yardım eden kişiye ise işlenen suçun cezası, yarısı indirilerek verilir ancak bu durumda verilecek ceza sekiz yılı geçemez.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK
