Elkoyma ve Alıkoyma

Elkoyma. ceza muhakemesinde kanıt olabilecek veya müsadere edilebilecek bir eşya üzerinde, zilyedin sahip olduğu tasarruf yetkisinin kaldırılarak söz konusu eşyanın resmi makamların denetimi altına alınmasıdır.

Elkoymada tasarruf yetkisi, bazı taşınır mal varlığı değerlerinin zilyetten fiilen alınarak devletin gözetimi altında bulundurulması suretiyle kaldırılabileceği gibi, mal varlığı değerleri zilyette bırakılarak yalnızca fiilen tasarrufta bulunabilmesi engellenmek suretiyle de kaldırılabilir.

Elkoyma Türleri Nelerdir?

Elkoyma. genel ve özel elkoyma olmak üzere ikiye ayrılır.

Genel elkoyma CMK m. 123’te tanımlanmış olan elkoymadır. Özel elkoyma ise altıya ayrılmaktadır:

• Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma (CMK m. 128)
• Postada elkoyma (CMK m. 129),
• Avukat bürosunda elkoyma (CMK m. 130).
• Bilgisayarlara, bilgisayar programlarına ve kütüklerine elkoyma (CMK m.134),
• Kaçaklara il işkin elkoyma (CMK m. 248),
• Basılmış eserlere elkoyma (Basın Kanunu m. 25).

Elkoyma Koşulları Nelerdir?

Elkoyma için aranan koşullar aşağıda sayılmıştır:

Makul Suç Şüphesi

Ceza Muhakemesi Kanunu’nda arama için makul suç şüphesinden söz edilmekle birlikte, aramadan sonra yapılan elkoyma için aranan şüpheye ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır.

Ancak elkoymadan önce gerçekleştirilen arama için geçerli olan makul şüphe, elkoyma için de geçerli olmalıdır.

Hakim Kararı ya da Yetkili Merciin Yazılı Emri

Elkoyma için bir karar ya da emir gerekir.

Elkoyma. genellikle arama ile ilişkili olarak uygulanan bir koruma tedbiridir. Zira suç kanıtlarının elde edilmesi amacıyla yapılan bir arama sonunda elkonulabilecek bir eşyanın bulunup bulunmadığı ortaya çıkabilir. Bu nedenle arama ve elkoyma kararlarının birlikte verilmesi yerinde olur.

Elkoyma kararını kural olarak hakim verir. Ancak gecikmede sakınca olan durumlarda Cumhuriyet savcısının, savcıya ulaşılamadığı durumlarda kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri tarafından elkoyma işlemi gerçekleştirilebilir.

Hakim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi, yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar.

Elkonulacak Eşya Bulunması

Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre elkonulabilecek eşyalar şunlardır:

• İspat aracı olarak yararlı görülen mal varlığı değerleri,
• Eşya ve kazanç müsaderesinin konusu olan mal varlığı değerleri,

Şüpheli veya sanık ile (CMK m. 45 ve 46’a göre) tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz. Buna göre, şüpheli veya sanık ile aşağıdaki kişiler arasındaki mektup ve belgelere elkonulamaz (CMY m. 126):

• Nişanlısı,
• Evlilik bağı kalmasa bile eşi,
• Kan hısımlığından veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoyu,
• Üçüncü derece dâhil kan veya ikinci derece dâhil kayın hısımları,
• Aralarında evlâtlık bağı bulunanlar,
• Avukatlar veya stajyerleri veya yardımcıları,
• Hekimler, diş hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ve diğer bütün tıp meslek veya sanatları mensupları,
• Malî işlerde görevlendirilmiş müşavirler ve noterler.

Elkoyma İşlemi

Elkonulacak eşya veya diğer mal varlığı değerlerini yanında bulunduran kişi, istem üzerine bunları göstermek ve teslim etmek zorundadır.

Elkoyma işlemi bir tutanağa bağlanır. Kolluk görevlisinin açık kimliği, elkoyma işlemine ilişkin tutanağa geçirilir (CMY m. 127/2). Elkoyma işlemi, suçtan zarar gören mağdura gecikmeksizin bildirilir.

Elkoyma koruma tedbirlerinin uygulanması sırasında, yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek bir kanıt elde edilirse; bu kanıt muhafaza altına alınır ve durum cumhuriyet savcılığına derhâl bildirilir.

Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin İncelenmesi

Bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler, devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Devlet sırn niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hakimi veya heyeti tarafından incelenebilir.

Bu belgelerde yer alan ve yalnızca yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hakim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir. Ancak bunun yapılabilmesi için şüpheli veya sanığa isnat edilen suçun, alt sınınnın beş yıl veya daha fazla hapis cezası gerektiren bir suç olması gerekir.

Elkonulan Eşyanın Geri Verilmesi

Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması durumunda, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hakim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir.

Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma hükümlerine göre, elkonulan eşya veya diğer mal varlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara kanıt olarak artık gereksinim bulunmaması durumunda sahibine geri verilir.

Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkoyma

Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoymanın koşulları şunlardır:

• Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine yöneltk somut kanıtlara dayanan kuvvetli şüphe nedeni bulunmalıdır.
• şüpheliye veya sanığa ait mal varlığı değerleri üzerinde olmalıdır.
• Katalog suçlardan birisözkonusu olmalıdır.
• Suçtan elde edilen değere ilişkin rapor alınmalıdır.
• Hakim tarafından elkoyma kararı verilmelidir.

Postada Elkoyma

Postada elkoyma. posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan ve suçun kanıtlarını oluşturduğundan şüphe edilen ve gerçeğin ortaya çıkarılması için adliyenin eli altında olması zorunlu sayılan gönderilere elkonulmasıdır.

Postada elkoymanın koşulları şunlardır:

• Elkonulacak eşya brrgönderi olmalıdır.
• Gönderinin suçun kanıtı olduğundan şüphelenilmelidir.
• Gönderinin adliyenin eli altında bulundurulması zorunlu olmalıdır.
• Yetkili merciden karar alınmalıdır.

Avukat Bürolarında Elkoyma

Avukat bürolarında yapılan arama sonucu elkonulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda arama yapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat, bunların avukat ile müvekkili arasındaki mesleki ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda, bu şey ayrı bir zarf veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir ve bu konuda gerekli kararı vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza yargıcından, kovuşturma evresinde yargıç veya mahkemeden istenir.

Cumhuriyet savcısı ya da kolluk amirinin elkoyma kararı verme yetkisi yoktur. Yetkili hakim elkonulan şeyin avukatla müvekkili arasındaki mesleki ilişkiye ait olduğunu saptadığında, elkonulan şey derhâl avukata iade edilir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır.

Bilgisayarlara, Bilgisayar Programlarına ve Kütüklerine Elkoyma

Bilgisayar, bilgisayar programlarına ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması durumunda çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması durumunda, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın geri verilir.

Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında,sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır. Yedekleme yapılması takdire bağlı bir uygulama olmayıp emredici niteliktedir.

Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır.

Kaçakların Mal Varlığına El Koyma

Kaçak sanığın Cumhuriyet savcısına başvurmasını veya duruşmaya gelmesini sağlamak amacıyla Türkiye’de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına, amaçla orantılı olarak Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hakimi veya mahkeme karanyla elkonulabilir ve gerektiğinde idaresi için kayyım atanır.

Kaçaklara ilişkin elkoymanın koşulları şunlardır:

• Şüpheli veya sanık kaçak olmalıdır.
• kaçak sanığın duruşmaya gelmesinisağlamak amacıyla yapılmalıdır.
• Müdafiyoksa müdafi atanmalıdır.
• Ölçülülük ilkesine uyulmalıdır. Elkoyma “amaçla orantılı” olmalıdır.
• Katalog suçlardan birinin islendiğiyönünde şüphe olmalıdır.
• Cumhuriyetsavcısının istemi üzerine sulh ceza hakimi veya mahkeme karar vermelidir

Alıkoyma Ne Demek?

Alıkoyma, bir suç soruşturması ve kovuşturması nedeniyle kara, deniz ve hava taşıtlarının sicile şerh düşülerek sahibine geri verilmesi yerine, bağlanıp fiili olarak idarenin gözetim ve denetiminde tutulmasıdır.

Alıkoymanın Koşulları Nelerdir?

Alıkoymanın koşuları aşağıda sayılmıştır:

• Alıkoyma kararırım verilebilmesi için ortada usulüne uygun verilmiş bir elkoyma kararının olması gerekir.
• fıkoyma kararı verebilmek için elkonulan şeyin bir kara, hava veya deniz aracı olması gerekir.
• Kanunda öngörülen durumlardan biri gerçekleşmiş olmalıdır.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN