Dava Türleri Nelerdir?

Davalar farklı şekilde sınıflandırılmaya tabi tutulmuşlardır. Bu sınıflandırmalar; mahkemeden istenen hukuksal korumaya, dava konusu mala, dava konusu hakkın niteliğine ve istem sonucunun niteliğine göre yapılmaktadır.

Mahkemeden istenen hukuksal korunmaya göre davalar, edim davaları, tespit davaları, inşai davalar olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Belirsiz alacak davası da bu başlık altında incelenir.

Edim Davaları Nelerdir?

Edim (eda) davaları, davalının mahkemeden bir şey vermesi, yapması ya da yapmamasının hüküm altına alınmasının istendiği davalar olup, eda davasının konusunu hem kişisel hem de ayni haklar oluşturabilir.

Edim davasının kabulüne ilişkin kararlar cebri icraya elverişlidir. Edim hükmü davalı tarafından kendiliğinden yerine getirilmediği takdirde, davacı bu hükmü cebri icra organları aracılığıyla zorla icra ettirir.

Edim davasının esastan reddine ilişkin kararlar ise yalnızca davacının dayandığı hak ve hukuksal ilişkinin mevcut olmadığını tespit ettikleri için olumsuz tespit hükmü niteliğindedir. Edim davalarının reddine yönelik kararlar kural olarak belirli bir edim emri içermemeleri sebebiyle yargılama giderleri ve bu kapsamda vekalet ücreti haricinde, ilamlı icra takibine konu edilemezler.

Tespit Davaları Nelerdir?

Tespit davaları, bir hak veya hukuksal ilişkinin varlığının veya yokluğunun ya da bir belgenin sahte olup olmadığının belirlenmesi için açılan davalardır. Tespit davaları olumlu tespit davaları ile olumsuz tespit davaları olmak üzere ikiye ayrılır.

Olumlu tespit davaları, bir hakkın ya da hukuksal ilişkinin mevcudiyetinin tespiti için açılan davalardır.

Olumsuz tespit davası ise, bir hak veya hukuksal ilişkinin bulunmadığının, doğmadığının tespiti için açılan davalardır.

Tespit Davası Açılabilmesi İçin Gerekli Koşullar Nelerdir?

Tespit davası açılabilmesi için gerekli koşullar şunlardır:

• Tespit davası açanın kanunlarda belirtilen istisnai durumlar haricinde bu davayı açmakta hukuken bir yararının bulunması gerekir.
• Tespit davasının bir diğer koşulu olarak, dava konusunun bir hakkın veya hukuksal ilişkinin varlığının ya da yokluğunun ya da bir belgenin sahte olup olmadığının tespitine yönelik olmasıdır.
• Tespit davasının kabulü halinde hükümde, sadece tespit hükmü yer alır. Edim davasından farklı olarak davanın kabul edilmesi halinde hükümde bir emir bulunmamaktadır. Farklı bir anlatımla, tespit davasında verilen hükümler cebri icraya elverişli değildir ancak tespit hükümlerinin sadece yargılama giderlerine ilişkin bölümü ilamlı takibe konu edilebilir.

Yenilik Doğuran Davalar Nelerdir?

İnşai (Yenilik doğuran) davalar, mahkemeden yeni bir hukuksal durumun meydana gelmesini veya mevcut bir hukuksal durumun içeriğinin değiştirilmesinin veya ortadan kaldırılmasının istendiği davalardır.

Yenilik doğuran dava açılabilmesi için gerekli şartlar şunlardır:

• Yenilik doğuran bir hakkın bulunması,
• Yasada açıkça öngörülmesi,
• Mahkeme kararına gereksinim duyulması,

Yenilik doğuran kararın icraya konulmasına gerek yoktur. Çünkü zaten yenilik doğurucu etki kendiliğinden doğar.

Yenilik doğuran davalar; geleceğe etkili yenilik doğuran davalar, geçmişe etkili yenilik doğuran davalar olarak incelenir.

Yenilik doğuran davanın reddi tespit hükmü niteliğindedir. Bu ret hükmü ile mahkeme yenilik doğuran hakkın olmadığını tespit eder. Davacı için yen bir hukuksal durum meydana gelmez.

Belirsiz Alacak Davası Nedir?

Belirsiz alacak davası, alacaklının davanın açıldığı tarihte alacağın miktarını veya değerini tam ve kesin belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyeceği veya bunun olanaksız olduğu hallerde, hukuksal ilişkiyi ve asgari bir miktar ya da değeri belirtmek suretiyle açtığı davadır.

Belirsiz alacak davası, hukuksal nitelik açısından edim davasının özel bir türüdür.

Belirsiz alacak davası açılabilmesi için şu koşulların varlığı gereklidir:

• Alacağın gerçek miktar veya değerinin belirsiz olması.
• Dava dilekçesinde hukuksal ilişkinin gösterilmesi ve bunun için asgari bir miktar veya değerin belirtilmesi.

Hakim belirsiz alacak davası açıldıktan sonra yargılamanın ilerleyen aşamalarında karşı tarafın verdiği bilgi ya da tahkikat işlemleri sonucu, baştan belirsiz olan alacağın miktar ya da değerini “tam ve kesin olarak belirlemek mümkün olduğu anda” istemini tam ve kesin olarak belirlemesi için davacıya iki haftalık kesin süre verecektir.

İstem (Talep) Sonucunun Niceliğine Göre Dava Türleri Nelerdir?

İstem sonucunun niceliğine göre dava türleri; objektif dava birleşmesi, terditli davalar, seçimlik davalar kısmi dava, mütelahik davalar ve topluluk davaları olarak incelenmektedir.

Objektif Dava Birleşmesi Nedir?

Davacının aynı davalıya karşı olan birden fazla ve birbirinden bağımsız asli temel istemini aynı dava dilekçesinde ileri sürmesine objektif dava birleşmesi denir.

Objektif dava koşulları Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 110’da “Davacı, aynı davalıya karşı olan, birbirinden bağımsız birden fazla asli talebini, aynı dava dilekçesinde ileri sürebilir. Bunun için, birlikte dava edilen taleplerin tamamının aynı yargı çeşidi içinde yer alması ve taleplerin tümü bakımından ortak yetkili bir mahkemenin bulunması şarttır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Objektif dava birleşmesinde kanıtların ikamesi ile tahkikat aşaması ortaktır. Fakat birlikte açılan dava adedi kadar dava konusu ve asıl istem vardır. Bu sebeple görünüşte tek dava, gerçekte ise istem sayısı kadar dava söz konusudur.

İstemler birbirinden bağımsız olduğundan dava koşulları, her bir istem bakımından ayrı ayrı belirlenmektedir.

Terditli Davalar Nelerdir?

Davacının dava dilekçesinde iki istemde bulunduğu ancak öncelikle asıl isteminin incelenmesini, bunun mümkün olmadığı halde ise yardımcı isteminin incelenmesini istediği dava türü terditli davalardır.

Terditli dava koşulları Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 111’de “Davacı, aynı davalıya karşı birden fazla talebini, aralarında aslilikferîlik ilişkisi kurmak suretiyle, aynı dava dilekçesinde ileri sürebilir. Bunun için, talepler arasında hukuki veya ekonomik bir bağlantının bulunması şarttır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Terditli davalarda yardımcı istemin hüküm altına alınabilmesi, asıl istemin mahkeme tarafından esastan reddedilmiş olması koşuluna bağlıdır. Terditli davalarda mahkeme hem asıl istemi hem de yardımcı, istemi hüküm altına alamaz.

Seçimlik Davalar Nelerdir?

Seçim hakkı kendisine ait olan borçlu veya üçüncü kişinin bu hakkı kullanmaktan kaçınması halinde, alacaklının bu kişilerin yapacağı seçim sonucuna göre bir şeye mahkûm edilmesini istediği davaya seçimlik dava denir.

Seçimlik davada mahkeme, istemin hukuka uygun olduğu sonucuna varırsa mahkûmiyet hükmü verir.

Kısmi Dava Nedir?

Kısmi dava, istem konusunun niteliği açısından bölünebilir olduğu hallerde, tamamının değil, şimdilik yalnızca belli bir kesiminin dava edilmesidir.

Kısmi davalar, hukuksal niteliği bakımından bir edim davasıdır.

Davacının “fazlaya ilişkin haklarını saklı tutarak” ya da “şimdilik alacağın belirli bir miktarını dava ettiğini” belirterek açmış olduğu davalar kısmı davalardır. Davacının alacağının yalnızca bir kısmı için dava açtığı dava dilekçesi içeriğinden saptanamıyorsa tam dava açmış sayılır.

Kısmi dava açılabilmesi için gerekli şartlar şunlardır:

• Alacağın tamamının aynı hukuksal ilişkiden doğmuş olması gerekir.
• İstemin konusunun niteliği bakımından edinimin bölünebilir olması gerekir.
• Kısmi dava açılması hakkın kötüye kullanılması niteliğini taşımamalıdır.

Kısmi dava yalnızca dava konusu edilen alacak için zamanaşımını keser. Dava dışı tutulan alacak kesimi açısından zamanaşımı, ek davanın açıldığı veya kısmi ıslah isteminde bulunulduğu andan itibaren kesilir.

Dava dilekçesindeki faiz istemi, ıslah dilekçesini de kapsamakta olup; faiz başlangıç tarihi, kısmi davaya konu edilen kısım için dava tarihi, kısmi ıslah ile artırılan tutar için ıslah tarihi olacaktır.

Dava açılırken fazlaya ilişkin hakların saklı tutulduğuna ilişkin bir kayda yer verilmemiş olması hali, dava dışı tutulan kesim bakımından feragat edilmesi anlamına gelmemektedir.

Mütelahik Davalar Nedir?

Mütelahik davalar, davacının dava dilekçesinde birden fazla hukuksal sebebe dayandığı davalara denir. Müteahhit davanın ayırt edici özelliği davacının dava dilekçesinde birden fazla hukuksal nedene dayanmasıdır.

Mütelahik davada tek istem vardır ancak bu tek istem birden fazla hukuksal sebebe dayandırılmaktadır.

Topluluk Davaları Nedir?

Topluluk davaları dernekler ve diğer tüzel kişilerin statüleri çerçevesinde üyelerinin, mensuplarının veya temsil ettikleri kesimin menfaatlerini korumak amacıyla kendi adlarına ilgililerin haklarının tespiti veya hukuka aykırı durumun giderilmesi, ilgililerin gelecekteki haklarını ihlal edilmesinin önüne geçilmesi için açtıkları davalardır.

Topluluk davaları yalnızca tüzel kişiler tarafından açılabilmektedir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER