Bono Nedir? Unsurları Nelerdir?

Kambiyo senetlerinin bir türü de bono olarak bilinir. Bono, Türk Ticaret Kanunu’nun 776. maddesinden itibaren düzenlenmiştir. Bonoda iki taraf arasında bir ilişki bulunur: keşideci ve lehtar.

Keşideci, bononun düzenleyenidir ve bono aracılığıyla belli bir tarihte ödeme taahhüt eder. Bonoda keşideci ve lehtar arasında tipik bir senet ilişkisi vardır. Bono, hukuki anlamda bir ödeme taahhüdüdür. Düzenleyen, borcunu gelecekte bir tarihte ödemeyi taahhüt etmek için bonoyu düzenler. Bono üzerinde bir muhatap (asıl borçlu) bulunmaz. Bu nedenle bono, hukuki açıdan düzenleyenin borçlandığı bir senettir (TTK m. 779/1). Asıl borçlu, yani bonoyu düzenleyen kişi, borcunu yerine getirme yükümlülüğü taşır.

Poliçe gibi bono da bir kredi aracı olarak kullanılır. Düzenleyen, borcunu hemen ödemek yerine, belirli bir vadeye kadar ertelemek amacıyla bono düzenler. Bu nedenle bono, kredi işlevi gören bir senettir.

Kambiyo senetleri, yasal olarak “emre yazılı” senetlerdir. Bono (ve poliçe), adına yazılı olarak düzenlenebilir, ancak hamiline yazılı olarak düzenlenemez. Bono veya poliçenin “nama yazılı” hale getirilmesi için, düzenleyen tarafından senet üzerine “emre yazılı değildir” ibaresi veya eş anlamlı bir kayıt eklenmelidir (TTK m. 681/2).

Bononun Zorunlu Unsurları

Bir bononun geçerli bir senet olabilmesi için bazı mutlak ve alternatif zorunlu unsurların bulunması gerekmektedir.

Mutlak Zorunlu Unsurlar

Bu unsurlar, bir bononun kesinlikle içermesi gereken temel unsurlardır. Bunlar:

• Bono veya Emre Yazılı Senet İbaresi: Bononun üzerinde “bono” veya “emre yazılı senet” ibaresi bulunmalıdır. Eğer senet Türkçe dışında bir dilde yazılmışsa, o dilde “bono” veya “emre yazılı senet” anlamına gelen ifadeler kullanılmalıdır.
• Kayıtsız ve Şartsız Belirli Bir Bedeli Ödeme Vaadi: Bonoda kesin bir bedelin ödeme taahhüt edilmesi gerekmektedir. Bedel belirli olmalı ve kayıtsız şartsız ödeneceğine dair bir taahhüt bulunmalıdır.
• Lehtarın Adı: Bono, kime veya kimin emrine ödeneceği belirtilen lehtarın adını içermelidir.
• Düzenleme Tarihi: Bononun düzenleme tarihi mutlaka bulunmalıdır.
• Düzenleyenin İmzası: Bono üzerinde düzenleyenin imzası olmalıdır.

Mutlak zorunlu unsurlar, bir bononun geçerli bir senet olarak kabul edilebilmesi için kesinlikle gereklidir. Eksiklik durumunda, senet bono olarak kabul edilmez (TTK m. 777/1).

Alternatifli Zorunlu Unsurlar

Bu unsurlar da zorunlu unsurlar arasında yer alır ancak eksiklikleri başka unsurlarla giderilebilir. İki önemli alternatifli zorunlu unsur vardır:

• Düzenleme Yeri: Bonoda düzenleme yerinin gösterilmesi gerekir. Ancak bu unsurların eksik olması senedi doğrudan geçersiz kılmaz. Eğer düzenleme yerine dair herhangi bir bilgi verilmemişse, senet, düzenleyenin adının (imzasının) yanındaki yer olarak kabul edilir. Ancak düzenleyenin adı yanında da herhangi bir yer belirtilmemişse, bu durumda senet geçersiz olur.
• Ödeme Yeri: Bonoda ödeme yerinin belirtilmesi zorunludur. Ancak, bu unsurun eksik olması senedi geçersiz kılmaz. Eğer ödeme yeri belirtilmemişse, senet düzenlendiği yerde ödenecek kabul edilir. Ayrıca, “yerleşim yeri bono” veya “adresli” bono olarak düzenlenebilir. Bu durumda, ödeme yerinin belirtilmemesi, senedin geçerliliğini etkilemez.

Bununla birlikte, mutlak ve alternatifli zorunlu unsurların eksikliği senedin geçersiz olmasına neden olabilir. Bu unsurların eksikliği durumunda, senet bono olarak kabul edilmez.

Bononun İhtiyari Unsurları

Bir bonoya ek olarak isteğe bağlı olarak eklenen unsurlara ihtiyari unsurlar denir. Bu unsurlar, düzenleyenin tercihine bağlı olarak senede eklenir veya eklenmez. İhtiyari unsurların bonoya eklenip eklenmemesi tamamen tarafların kararına bağlıdır.

• Vade: Senet üzerinde ödemenin yapılacağı tarih belirtilebilir.
• Faiz Şartı: Senedin belirli bir faiz oranı üzerinden düzenlendiği belirtilebilir.
• Menfi Emre Kaydı: Senedin üzerine “menfi emre yazılıdır” gibi bir kayıt eklenerek, menfi emre yazılmış bir senet olduğu ifade edilebilir.
• Aval Kaydı: Senedin avalle korunduğu belirtilebilir.
• Sorumsuzluk Kayıtları: Senedin sorumluluğunu etkileyen kayıtlar konulabilir.
• Protestodan Muafiyet Kaydı: Senedin protesto gerekliliği olmadan ödeneceği belirtilebilir.
• Yabancı Para Borçlarında Aynen Ödeme Kaydı: Yabancı para cinsinden senetlerde aynen ödeme kaydı konulabilir.
• Yetki Kaydı: Senedin bir yetki çerçevesinde kullanılacağı ifade edilebilir. (Özellikle Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunur.)
• Tahkim Kaydı: Senetle ilgili uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözüleceği ifade edilebilir.
• Teminat Kaydı: Senet, bir teminat olarak kullanılacaksa bu kayıt senede eklenir.

Bu ihtiyari unsurlar, bononun düzenleyen ve lehtar arasındaki özel anlaşmaları veya şartları yansıtmak için kullanılır. Her bir ihtiyari unsur, senedin içeriğini ve taahhütleri belirlemek için düzenleyen ve lehtarın ihtiyaçlarına göre değişebilir.

Bonoda Yasak Kayıtlar

Yasak kayıtlar, senetler üzerine konulmaması gereken ve hukuki olarak geçerli olmayan kayıtlardır. Bu yasak kayıtlar senedin içeriğini ve taahhütlerini bozabilir veya senedin geçerliliğini etkileyebilir.

• Faiz Şartı: Faiz şartı, bazı senetlerde yasaktır. Faiz şartı eklenmesi, senedin hükümsüz hale gelmesine neden olabilir.
• Muacceliyet Kaydı: Senedin vadesinin gelmesini beklemeksizin ödenmesini şart koşan bir kayıt yasağa aykırıdır ve senedin geçersiz olmasına yol açabilir.
• Cezai Şart: Senet üzerine konulan cezai şartlar, yasaklanmıştır ve senedin hükümsüz hale gelmesine neden olur.
• Düzenleyenin Koyduğu Ödememeden Sorumsuzluk Kaydı: Düzenleyenin ödeme yapmama konusunda sorumlu tutulmayacağını belirten kayıtlar yasaktır ve senedi hükümsüz kılar.
• Avali veya Ciroyu Şarta Bağlayan Kayıtlar: Aval veya ciro işlemlerini belirli şartlara bağlayan kayıtlar senedi geçersiz hale getirebilir.
• Bedelin Şarta veya Taksite Bağlanması: Senet üzerine bedelin ödenmesini belirli şartlara veya taksitlere bağlayan kayıtlar, çeki geçersiz kılar.

Bu yasak kayıtlar, senetlerin amacını ve yasal düzenlemeleri ihlal ettiği için hükümsüz hale getirir ve yasal olarak tanınmaz. Bu nedenle, bu tür kayıtların senetlere eklenmesi sakıncalıdır ve hukuki sorunlara yol açabilir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN